Είναι γεγονός ότι οι νέες τεχνολογίες έχουν ενταχθεί στην καθημερινή πραγματικότητα των ανθρώπων αλλάζοντας τους τρόπους σκέψης, συμπεριφοράς, αλλά και δράσης, μέσα σε ένα ολοένα και ταχύτερα μεταβαλλόμενο κόσμο. Βεβαίως, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί τα θετικά στοιχεία και τις διευκολύνσεις που παρέχει η πρόοδος και η ανάπτυξη της τεχνολογίας, όμως παράλληλα θα πρέπει να εντοπίσουμε και τα προβλήματα που προκύπτουν από τις ραγδαίες αλλαγές, την παγκοσμιοποίηση, τις πολιτισμικές διαχύσεις, την εισβολή του νέου σε ένα ίσως, απροετοίμαστο παλιό.
Γράφει η Βιργινία Φισούν
Κλινική Ψυχολόγος MSc
Μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης του Εθισμού στο Διαδίκτυο
Οι Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές και το Διαδίκτυο οπωσδήποτε αποτελούν ένα μέσο επικοινωνίας και μία πηγή άντλησης πληροφοριών, ενώ παράλληλα μπορούν να προσφέρουν ψυχαγωγία και διασκέδαση. Τα χαρακτηριστικά αυτά ελκύουν τους έφηβους και τους εξοικειώνουν με τις νέες τεχνολογίες, πράγμα οπωσδήποτε θετικό, εφόσον, εκτός από τις πληροφορίες και τις γνώσεις που μπορούν εύκολα να αντλήσουν, αργότερα, όταν θα βγουν στην αγορά εργασίας, σχεδόν σε κάθε επαγγελματικό τομέα η χρήση Ηλεκτρονικών Υπολογιστών είναι απαραίτητη. Παρά ταύτα όμως, πολλές έρευνες έχουν καταδείξει ότι η νέα κατάσταση των πραγμάτων είναι πιθανόν να δημιουργήσει και ψυχοκοινωνικά προβλήματα στη συμπεριφορά διαφόρων κοινωνικών ομάδων χρηστών και κυρίως των εφήβων και ήδη έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο των ψηφιακών εξαρτήσεων.
Ίσως θα ήταν σημαντικό στη παρούσα φάση να αναλυθεί η έννοια του εθισμού. Ο εξαρτημένος/εθισμένος, λοιπόν, πέρα από ένα πρόσωπο με βιοψυχαναγκαστική εμμονή σε ό,τι αφορά στην εξάρτησή του, το βίωμα του ευφορικού συμπτώματος που σχετίζεται με την εξάρτησή του, αλλά και τα προβλήματα που η έλλειψή της προκαλεί, αποτελεί μία έννοια ασαφούς κοινωνικής, επιστημονικής, πολιτισμικής και πολιτικής οριοθέτησης. Ο εξαρτημένος συνδυάζει μία σειρά από εκδοχές παραβίασης του γενικά αποδεκτού ως «φυσιολογικό» σε διάφορα επίπεδα. Ως εκ τούτου η εξάρτηση αλλά κυρίως ο εξαρτημένος αποτελούν ένα πολυδιάστατο πεδίο το οποίο διεκδικούν πολλές επιστημονικές περιοχές.
Στο πλαίσιο του παραπάνω ορισμού οι καταχρηστικές ή εξαρτητικές συμπεριφορές έχουν πολλές μορφές και συνδέονται με διάφορα αντικείμενα εκτός από το Διαδίκτυο. Μεταξύ αυτών αναφέρονται συχνά ο τζόγος, το σεξ, και βέβαια οι ψυχοτρόπες ουσίες νόμιμες ή παράνομες. Υπάρχει, επιπλέον, μια ευρεία συζήτηση η οποία αναδεικνύει τη σύνδεση κατά την οποία διαφορετικού τύπου εξαρτήσεις εντοπίζονται στο ίδιο πρόσωπο συνθέτοντας μία πολυεθιστική προσωπικότητα.
Όσον αφορά στο φαινόμενο της υπερβολικής ενασχόλησης του χρήστη στο διαδίκτυο ο όρος που έχει επικρατήσει στη διεθνή επιστημονική κοινότητα είναι «Internet Addiction Disorder» (Διαταραχή εθισμού στο διαδίκτυο). Αφορά στην ψυχολογική κατάσταση ενός ατόμου, που περιλαμβάνει πνευματικές και συναισθηματικές αντιδράσεις, καθώς οι εκπαιδευτικές, επαγγελματικές και κοινωνικές δραστηριότητές του παρεμποδίζονται από την υπερβολική χρήση του μέσου. Πρόκειται για μία χρόνια, προοδευτική διαταραχή που συμπεριλαμβάνει την καταναγκαστική χρήση του Διαδικτύου, ενέχει την απώλεια ελέγχου και τη συνέχιση της χρήσης παρά τις δυσμενείς συνέπειες.
Η διάγνωση της εξάρτησης
Η διάγνωση της εξάρτησης απαιτεί στη διάρκεια ενός δωδεκαμήνου τουλάχιστο τρία από τα ακόλουθα :
ανάπτυξη 'ανοχής'
συμπτώματα 'στέρησης'
χρήση για όλο και μεγαλύτερο χρονικό διάστημα
ανεπιτυχείς προσπάθειες να μειωθεί ή να ελεγχθεί η χρήση
παραίτηση από σημαντικές κοινωνικές, επαγγελματικές ή δραστηριότητες αναψυχής
συνέχιση της χρήσης παρά τη γνώση ότι υπάρχουν επίμονα ή επαναλαμβανόμενα βιολογικά ή ψυχολογικά προβλήματα τα οποία προκλήθηκαν ή επιδεινώθηκαν από τη χρήση
Πώς μπορεί να προστατευθεί κάποιος από τον εθισμό στο Διαδίκτυο
Τίθεται εύλογα το ερώτημα πώς μπορεί να προστατευθεί ένας νέος από τον κίνδυνο του εθισμού στο Διαδίκτυο. Είναι γεγονός ότι η γνώση, σε ένα πρώτο επίπεδο, ότι μεταξύ των κινδύνων που σχετίζονται με την χρήση του διαδικτύου είναι και ο εθισμός, αποτελεί το πρώτο βήμα για την προστασία του εφήβου. Επιπλέον η επίγνωση από την πλευρά του έφηβου, του χρόνου που αφιερώνει συνδεδεμένος με το διαδίκτυο καθώς και το είδος της δραστηριότητας που εκείνος επιλέγει, θα τον βοηθήσουν σε μια πιο ορθολογική χρήση κυρίως μέσω της αυτοπαρατήρησης και της αυτορρύθμισης της διαδικτυακής του συμπεριφοράς.
Τα πρώτα μηνύματα που οι γονείς πρέπει να προσέξουν
Ωστόσο δεν είναι πάντοτε εφικτό το να προστατευτεί ένας έφηβος από την υπερβολοκή ενασχόληση με το διαδίκτυο.
Η πολύωρη ενασχόληση με το διαδίκτυο που δεν ελέγχεται από τον ίδιο το χρήστη ή μετά από υποδείξεις του οικογενειακού περιβάλλοντος, η απομόνωση στο εφηβικό δωμάτιο, η διάθεση να κρύβει το είδος των δραστηριοτήτων του στο διαδίκτυο και οι συχνές ενδοοικογενειακές συγκρούσεις για τον περιορισμό της χρήσης του διαδικτύου, αποτελούν τα αρχικά μηνύματα της μη ορθολογικής χρήσης που θα πρέπει να γίνουν αντιληπτά από τους γονείς. Πάντα βέβαια με ιδιαίτερη προσοχή, καθώς τα παραπάνω μπορεί να συνδέονται με χαρακτηριστικά στοιχεία της εφηβικής ηλικίας.
Πώς θα αντιδράσουν;
Σε περίπτωση που η χρήση διαδικτύου καθίσταται προβληματική, είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να έχουν μια κοινή στάση απέναντι στο θέμα. Να δείξουν ότι ενδιαφέρονται χωρίς επικριτική διάθεση. Να συνεργαστούν από κοινού με το παιδί τους για την κατάρτιση ενός προγράμματος ορθολογικής χρήσης του Διαδικτύου. Να τοποθετήσουν τον υπολογιστή σε ένα ορατό σημείο του σπιτιού. Να παρέχουν υποστήριξη και όχι κάλυψη στο πρόβλημα. Να κινητοποιήσουν το παιδί να εμπλακεί σε εναλλακτικών δραστηριοτήτων, χόμπι, αθλητισμό.
Βασικός στόχος πρέπει να είναι η ανάκτηση ελέγχου της χρήσης διαδικτύου και όχι η πλήρης αποχή. Και βέβαια εφόσον το πρόβλημα παραμένει να απευθυνθούν σε κάποιον ειδικό, εξειδικευμένο σε θέματα εξάρτησης του διαδικτύου.
